[ Pobierz całość w formacie PDF ]

Przekonalismy sie, ze zrodlem intensywnego pragnienia nieustajacej aktywnosci byla
samotnosc i lek. Ten wewnetrzny przymus pracy roznil sie od postawy wobec pracy w
innych kulturach, gdzie ludzie pracowali tylko tyle, ile bylo niezbedne, nie ponaglani
dodatkowo przez sily ukryte w ich wlasnej strukturze charakteru. Latwo przeoczyc w tymn
rysie charakteru nowoczesnego czlowieka komponent irracjonalny, jako ze obecnie wszyscy
normalni ludzie dzialaja pod wplywem tego samego bodzca do pracy, a poza tym chcac w
ogole zyc, musza pracowac nad wyraz intensywnie.
Wypada teraz zadac pytanie, jaka funkcje pelni charakter w odniesieniu do jednostki i
spoleczenstwa. Na pierwsza czesc tego pytania nietrudno odpowiedziec. Jezeli charakter
czlowieka pokrywa sie mniej wiecej z charakterem spolecznym, dominujace w jego
osobowosci popedy naklaniaja go do czynienia tego, co jest potrzebne i pozadane w
specyficznych warunkach spolecznych danej kultury; jesli np. jakis czlowiek ma namietny
pociag do oszczedzania i wzdraga sie przed trwonieniem pieniedzy na jakiekolwiek zbytki,
pociag ten bedzie mu wielka pomoca w wypadku, gdy czlowiek ten jest drobnym kupcem,
ktory chcac w ogole egzystowac, musi byc oszczedny i zapobiegliwy. Poza ta funkcja
ekonomiczna rysy charakteru pelnia nie mniej wazne funkcje czysto psychologiczne.
Osobnik, u ktorego oszczedzanie jest pragnieniem wywodzacym sie z jego osobowosci,
doznaje glebokiej satysfakcji psychicznej rowniez i z tego powodu, ze zdolny jest
odpowiednio dzialac: innymi slowy, oszczedzajac, nie tylko osiaga praktyczne korzysci; ale
doznaje psychicznej satysfakcji. Mozna sie o tym z latwoscia przekonac obserwujac kobiete z
nizszych klas srednich, ktora robiac na targu zakupy czuje sie rownie szczesliwa
oszczedziwszy dwa centy, jak osoba o odmiennym charakterze przezywajaca jakies
zmyslowe rozkosze. Podobne zadowolenie psychiczne wystepuje nie tylko wtedy, kiedy dana
osoba dziala zgodnie z wymogami jej struktury charakteru, ale i wtedy, kiedy w lekturze lub
czyjejs wypowiedzi natyka sie na idee, ktore z tych samych powodow do niej trafiaja.
Ideologia przedstawiajaca przyrode jako przemozna sile, ktorej musimy sie podporzadkowac,
mowa, ktora pozwala sobie na sadystyczne opisy wydarzen politycznych, maja dla charakteru
autorytarnego ogromna sile atrakcyjna - nawet sam akt czytania czy sluchania sprawia mu
psychiczna satysfakcje. Podsumowujac: subiektywna funkcja charakteru u normalnego
osobnika polega na sklanianiu go do czynnosci zgodnych z tym, co z praktycznego punktu
widzenia jest mu niezbedne, oraz na zapewnieniu mu psychicznej satysfakcji wynikajacej z
tej dzialalnosci.
Rozpatrujac charakter spoleczny z punktu widzenia jego funkcji w procesie spolecznym,
musimy na wstepie stwierdzic to samo, co mowilismy o funkcji charakteru w odniesieniu do
jednostki: mianowicie przystosowujac sie do warunkow spolecznych czlowiek rozwija te
rysy charakteru, ktore sprawiaja, ze pragnie tak postepowac, jak ma postepowac. Jesli
charakter wiekszosci ludzi w danym spoleczenstwie - tj. charakter spoleczny - w ten wlasnie
sposob przystosuje sie do obiektywnych zadan stojacych w tym spoleczenstwie przed
jednostka, wowczas energia ludzka przeistacza sie w sily wytworcze niezbedne dla
funkcjonowania owego spoleczenstwa. Siegnijmy jeszcze raz po przyklad z dziedziny pracy.
Nasz nowoczesny system przemyslowy wymaga, aby maksimum naszej energii skierowac w
strone pracy. Gdyby ludzie pracowali jedynie pod wplywem zewnetrznej koniecznosci,
powstalaby niezgodnosc miedzy tym, co powinni robic, a tym, co by chcieli robic, i w
rezultacie zmniejszylaby sie ich wydajnosc. Dzieki dynamicznemu przystosowaniu sie
charakteru czlowieka do spolecznych wymogow energia ludzka, zamiast powodowac tarcia,
ulega tak dalece przeksztalceniu, iz staje sie pobudka dzialania zgodnego z odpowiednimi
koniecznosciami ekonomicznymi. Do pracy tak ciezkiej jak ta, ktora faktycznie wykonuje,
czlowieka wspolczesnego nie trzeba zapedzac sila - wykonuje ja sam pod przymusem
wewnetrznym; zjawisko to usilowalismy zanalizowac od strony psychologiczuej. Inaczej
mowiac: zamiast byc poslusznym zewnetrznej wladzy, czlowiek stworzyl sobie wladze
wewnetrzna - sumienie i obowiazek - ktore kontroluja go skuteczniej, anizeli moglby to
uczynic jakikolwiek autorytet zewnetrzny. Tak wiec charakter spoleczny internalizuje
koniecznosci zewnetrzne i w ten sposob zaprzega energie ludzka do wykonywania zadan
wyznaczonych przez system ekonomiczny i spoleczny.
Przekonalismy sie, ze z chwila kiedy okreslone potrzeby rozwijaja sie w strukture charakteru,
wszelkie postepowanie zgodne z owymi potrzebami jest zadowalajace psychicznie i
jednoczesnie praktycznie, czyli z punktu widzenia sukcesu materialnego. Dopoki
spoleczenstwo daje jednostce obie te satysfakcje rownoczesnie, zachodzi sytuacja, w ktorej
sily psychiczne cementuja spoleczna strukture. Jednak predzej czy pozniej nastepuje rozlam.
Tradycyjna struktura charakteru istnieje nadal, ale tymczasem wytwarzaja sie nowe stosunki
ekonomiczne, dla ktorych tradycyjne cechy charakteru przestaja byc uzyteczne. Ludzie
usiluja dzialac zgodnie ze swoja struktura charakteru, lecz albo ich poczynania natrafiaja na
przeszkody w sferze ekonomicznej, albo braknie im sposobnosci do zajecia pozycji
umozliwiajacej dzialanie zgodne z ich natura. Jako ilustracja tego, o czym mowa, niechaj
posluzy struktura charakteru dawnych klas srednich, w szczegolnosci w krajach o ostrym
rozwarstwieniu klasowym, takich jak Niemcy. Dawne cnoty klas srednich - skromnosc,
oszczednosc, zapobiegliwosc, przezornosc - w nowoczesnym przedsiebiorstwie tracily z
wolna swa wartosc w porownaniu z takimi cnotami, jak inicjatywa, gotowosc podejmowania
ryzyka, agresywnosc itp. Jesli nawet owe dawne cnoty nadal stanowily wartosc pozytywna -
np. dla drobnego kupca - to skala mozliwosci w interesach tego rodzaju ulegla takiemu
zwezeniu, ze tylko znikoma liczba synow dawnej klasy sredniej mogla z powodzeniem
wykorzystac cechy swego charakteru w swoich ekonomicznych poczynaniach. Wychowanie
bowiem rozwinelo w nich cechy charakteru dostosowane do dawnej sytuacji spolecznej ich
klasy; tymczasem rozwoj ekonomiczny wyprzedzil rozwoj ich charakteru. Wynikajaca stad
rozbieznosc miedzy ewolucja ekonomiczna a psychologiczna doprowadzila do sytuacji, w
ktorej zwykla dzialalnosc ekonomiczna nie mogla juz zaspokoic potrzeb psychicznych.
Niemniej potrzeby te istnialy nadal i nalezalo szukac innych sposobow ich zaspokojenia.
Ciasne, egoistyczne dazenie do wlasnej korzysci, tak charakterystyczne dla nizszych klas
srednich, przesunelo sie z plaszczyzny indywidualnej na narodowa. Podobnie impulsy [ Pobierz całość w formacie PDF ]