[ Pobierz całość w formacie PDF ]

społeczeństwo warunki ugody hadziackiej, czy  statji carskie w Perejasławiu.
Chociaż Ukraina poddała się carowi, Wyhowski nie rezygnował z dalszej walki
o odzyskanie utraconego stanowiska. Na próżno oczekując na nadejście wielokrotnie
wzywanej pomocy od króla, w obawie o załogę w Czehryniu i los pozostawionej tam
żony, zamierzał wyruszyć na stepy z 3000 wiernych Kozaków, aby stąd zasilić cze-
hryński garnizon ludz
mi i żywnością i zarazem uwolnić z niewoli żonę53.
Bieg wypadków pokrzyżował te plany. Wojewoda kijowski Szeremietiew po zło-
żeniu przysięgi przez Jurija Chmielnickiego wyruszył z Kijowa w kierunku Baru
i Międzyboża i 23 XI 1659 r. uderzył pod Chmielnikiem na Wyhowskiego, lecz zo-
stał odparty. Po utarczce wrócił do Kijowa. Exhetman nie doczekawszy się pomocy
od wojewody krakowskiego, z powodu szczupłości sił wycofał się pod Dubno, skąd
nieustannie kołatał o pomoc do Krymu.
Po jego wycofaniu się w ślad za Kozakami wystąpiła ludność, oddziały powstań-
cze obległy Bar i Międzybóż, Kozacy skierowali swoje podjazdy na Polesie, zajmu-
jąc Turów i Pińsk. Wkrótce padł Bar i Czehryń. Prośba Wyhowskiego o nadesłanie
posiłków z Polski wraz z wojewodą ruskim pozostała bez odpowiedzi54. Dopiero po
si5353 Wyhowski do króla 2 (12) XI 1659 spod Chmielnika, Pamiatniki..., s. 387 91.
si5454 Wyhowski do króla z Dubna 11 (22) XII 1659, tamże, s. 394 398 i z Połonnego 29 XII 1659/8
I 1660 r., tamże, s. 403 407 i 413 418; Wyhowski do Prażmowskiego 17 (27) XII 1659 r., tamże,
s. 399 402.
42
Hetman Piotr Doroszenko a Polska
uregulowaniu zaległego żołdu wysłano, jak już o tym wspomniano, dywizję hetmana
Potockiego na pomoc Wyhowskiemu.
Wyhowski był zdania, że istotną przyczyną opieszałości w nadesłaniu posiłków
był opór przeciwników ugody hadziackiej, którzy hamowali wykonanie decyzji na-
desłania pomocy.
Kto nie przysłania prętkich w Ukrainę author succursów, pisał do króla, sam z tego strictissimam
Pan Bóg requiret rationem, ile że niektórzy z regimentarzów mając po tak wiele kroć od WKM man-
data listami mię tylko, że mieli pospieszyć cieszyli, a w samej dotąd exequowali ani ad praesens to
samo exequują rzeczy. Lżej by było mi cathegoricam, że nie mogą prędko zemknąć woyska, odbie-
rać declarationem, bo bym sam o sobie dbał i albo ordy wszystkie z Zadnieprza jeszcze nie odpusz-
czał, albo o przysłanie świeżej co najprędzej starał, albo w ostatku sam po onę polami przebierał...
lecz że prędkimi... już za Dnieprem jeszcze ostając był tylko cieszony posiłkami całą w onych poło-
żyłem dufność... Na czym i ja wielce zawiódł i ojczyzna w jakowe wprawione zostaje difficultates,
któż nie widzi?55
4 XII 1659 r. została zdobyta przez wojska carskie ostatnia twierdza Wyhowskie-
go na północy, Stary Bychów. Komendanta jej Iwana Nieczaja, pułkownika czau-
sowskiego z rodziną, szlachtę i Kozaków zesłano na Sybir56. Wtedy też Chowański
zajął Litwę i zbliżył się do granic Korony.
Dwór istotnie zlekceważył wezwania Wyhowskiego. Sądził, że Kozacy wobec
odrzucenia przez cara petycji kozackich o zmianę niektórych warunków umowy
w Perejasławiu chętnie przejdą na stronę Rzpltej na warunkach ugody hadziackiej,
lecz były to tylko złudzenia.
W 1659 r. zbliżał się ku końcowi ostatni etap wojny polsko-szwedzkiej. Resztki
Szwedów wycofywały się na północ za Dz
winę. W początkach stycznia rozpoczęły
się rokowania pokojowe.
W tym właśnie czasie wyruszył na Ukrainę hetman St. Potocki. Odradzał on roz-
poczynanie wyprawy zimą, lecz z powodu nalegań króla skierował się z wojskiem na
południowy wschód z zamiarem zajęcia Podniestrza. Ten kierunek marszu wyzna-
czył ze względu na spodziewaną pomoc tatarską, którą chan obiecał nadesłać.
Ponieważ w tym czasie toczyły się rokowania pokojowe polsko-rosyjskie, spo-
dziewano się poprzeć żądania przedstawicieli polskich w czasie rozmów sukcesem
orężnym.
Hetman w styczniu 1660 r. połączył się pod Kamieńcem z Kajbej murzą i skiero-
wał się do Mohylowa. Towarzyszyli mu ze swoimi oddziałami oboz
ny Andrzej Po-
si5555 Wyhowski do króla 11 (22) II 1659 z Dubna, Pamiatniki..., s. 392.
si5656 Sołowiew, op. cit., s. 59.
43
Ukraina po śmierci Bohdana Chmielnickiego
tocki, pisarz koronny Andrzej Sapieha i Wyhowski57. Działania wojenne utrudniała
śnieżna zima. Ludność spotykała złowrogo wkraczające wojska, chłopi pochowali
zboże w jamach, a sami znalez
li schronienie z Kozakami w twierdzach.  Na ho-
rodach się zamknąwszy... Kozacy siana i słomy popalili... nie życzyłem zimą
wchodzić na Ukrainę, woli jednak JKM parere w tym musiałem , donosił hetman
królowi.
Teren był bezładny. W czasie marszu ilość piechoty znacznie się zmniejszyła.
Wojsko, utrudzone marszem z Krzemieńca, postanowiło zdobyć Mohylów z marszu.
Szturm jednak się nie udał. Wrócono do Szarogrodu, ale i tam nie można było zdo-
być pożywienia.
Na radzie wojennej postanowiono dla ocalenia wojska wycofać się i rozlokować
oddziały na Podolu i Pokuciu, natomiast Kozaków Wyhowskiego umieścić między
Słuczą a Horyniem. Dopiero na wiosnę z pokazaniem się trawy planowano wyjść
w pole i agere que belli erunt. Stąd na leżach zimowych ograniczano się do szarpania
nieprzyjaciela podjazdami58. Nie powiodła się jednak próba zdobycia Bracławia
i Humania.
Wyprawa nie udała się. Kiedy rozmowy polsko-szwedzkie weszły w stadium
końcowe (zakończone podpisaniem traktatu w Oliwie 3 V 1660 r.) postanowiono ca-
ły wysiłek skierować na wschód dla ratowania fortun szlacheckich i magnackich59.
Po zawarciu pokoju ze Szwecją rozpoczęły się działania wojenne przeciwko Ro-
sji. Wojska, które były zaangażowane w walce ze Szwedami, zostały przerzucone na
wschód i południe. Czarniecki i Sapieha pokonali Chowańskiego na Litwie pod Po-
łonką (26 VI 1660 r.) i Lachowiczami. Chowański, prześladowany, stawił opór do-
piero nad Basią pod Krzyczewem (27 X 1660 r.) i znów pokonany nad Drucią, wy-
cofał się do Połocka. Czarniecki po bezskutecznym oblężeniu Czernihowa wrócił na
Białoruś.
Przygotowania zbrojne na szerszą skalę przeciwko Ukrainie rozpoczęły się jed-
nak dopiero jesienią 1660 r. Po naradzie wojennej hetmanów Stanisława Potockiego
i Jerzego Lubomirskiego w sierpniu we Lwowie wojska polskie wraz z nuradynem
sułtanem Saferem wkroczyły na Ukrainę60.
Po przeciwnej stronie Szeremietiew, mianowany przez cara wodzem naczelnym,
i Jurij Chmielnicki po naradzie nad brzegiem Kaduczki pod Wasylkowem uplanowa-
si5757 Kubala Z., Wojny duńskie..., s. 359 i 384 385.
si5858 Hetman w. kor. Stan. Potocki do komisarzy wyznaczonych do traktatów o pokój z Moskwą 14
IV 1660 z Podhajec, Pamiatniki..., t. IV, cz. 3, s. 1 5.
si5959 Posiedzenie rady senatu 25 i 28 V 1660 r., rkp. B. Czart. 401, f. 133 134. [ Pobierz całość w formacie PDF ]